Turystyka industrialna - charakterystyka wybranych obiektów

Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna

W początkowych latach funkcjonowania kopalni na terenie Zabrza zarządzające nimi przedsiębiorstwa borykały się z problemem uwodnienia pokładów węgla. Drugim zadaniem, związanym ze słabym stanem dróg, było zorganizowanie transportu wydobytego surowca (w postaci węgla koksującego) do huty w Gliwicach i do pozostałych regionów ówczesnego Królestwa Prus (w tym także do Berlina). Zadania te powierzono pracownikowi Departamentu Górnictwa i Hutnictwa w Berlinie - hrabiemu Fryderykowi Wilhelmowi von Reden. Hrabia widział rozwiązanie problemów w budowie sztolni, która jednocześnie odwadniałaby okoliczne kopalnie (stąd określenie "kluczowa") i służyła jako droga do transportu węgla. Tak powstał plan budowy Sztolni, która miała odwadniać pola znajdujące się pomiędzy Królewską Hutą (w Chorzowie), a Zabrzem oraz łączyć kopalnię "Królowa Luiza" z hutą w Gliwicach poprzez Kanał Gliwicki [46, s. 4 - 6].

Zbudowana w ciągu 69 lat Sztolnia miała długość 14,2 km. Transport węgla odbywał się w podziemnych kanałach na trzech - czterech połączonych łodziach. Obsługiwał je jeden człowiek, który chwytając się dębowych kołków wbitych w strop kanału, maszerował po łodziach przesuwając je do przodu (nie ciągnął łodzi rękami). Wszystko trwało około 6-7 godzin. Po zastosowaniu drewnianego drąga do odpychania łodzi czas ten zmniejszył się do 3-4 godzin. Sztolnia miała swoje ujście na terenie dzisiejszego centrum Zabrza, gdzie łączyła się z Kanałem Gliwickim.

Pod koniec XIX wieku, gdy stan dróg i taboru kolejowego stawał się coraz lepszy, Główna Kluczowa Sztolnia Dziedziczna utraciła swoje znaczenie i przestała być używana. W połowie XX wieku zasypano wylot sztolni i zdemontowano murowany ozdobny portal. Dzisiaj nie ma po nim śladu i niewielu mieszkańców Zabrza jest świadomych jego istnienia.

Po latach wlot do Sztolni został ponownie odkryty (znaleziony pod ziemią). Jednak na razie go nie odsłonięto. Powstało w Zabrzu Stowarzyszenie "Pro Futuro", które podejmuje starania na rzecz odrestaurowania i rozpropagowania kanału Sztolni dla celów poznawczych i turystycznych. Być może za niedługo Zabrzu przybędzie kolejna atrakcja turystyczna. Walory Sztolni i opisanych wcześniej zabytkowych obiektów poprzemysłowych, zostały celnie podsumowane w folderze turystycznym o Zabrzu: "Przygoda stoi przed nami otworem: labirynt kopalnianych korytarzy, stare machiny, prawdziwe historie, legendy i podziemna żegluga w samym centrum współczesnego miasta" [46, s. 9].

autor - Izabela Latos